Kamatayan at Kaluluwa

Sa ika-uno ng Nobyembre, ginugunita ng mga Pinoy ang Araw ng mga Patay, sa ika-dos naman ay Araw ng Kaluluwa.  Ito ang isang tradisyon taun-taon bilang pagunita sa mga pumanaw na mahal sa buhay. Sila ay nananatili pa ring buhay sa alaala sa pamamagitan ng pagdalaw sa kanilang mga puntod.

Ang kamatayan ay isang pangyayaring hindi kayang baliin. Ito ay batas ng kalikasan na umiiral sa sansinukob, ‘ika nga ‘kapag may simula, may wakas’. Ang sabi sa Kasulatan, ang kamatayan daw ay isa sa parusa ng Diyos dahil sa unang pagsuway sa kautusan ng unang tao sa balat ng lupa na sina Adan at Eva. Hindi ko lubos maisip kung ano ang itsura ng mundo ngayon kung walang kamatayan, siguradong overloaded na ang mundo (zillions of population would be alive today, excluded the plants and animals). Imagine, may chance mo pang makausap sina Adan at Eva ng personal kung hindi sila nagkasala noon.  Minsan may nabasa akong kasaysayan sa sinaunang dinastiya sa Tsina. Si Emperor Qin Shi Huang Ti noon ang nagpahanap sa kanyang mga tauhan ng ‘fountain of youth’ sa gawing silangan ng Tsina dahil gusto niyang manatiling bata at mabuhay ng matagal o magpakaylanman, the elixir of life. May mga bagay kase noon na ang paniniwala ay hindi nagkakalayo ang katotohanan at pantasya, kaya naman marami ang mga sinaunang aklat at kasulatan ang mayaman sa magical events, kasama na riyan ang mga religious scriptures. Because of craziness of this leader, nasimulan ang pagtatayo ng Great Wall of China dahil may manghuhulang nakapagsabi sa emperor na ang makakapatay sa kanya ay mga barbarong Mongols, kaya nagpatayo ng napakahabang pader sa dakong hilaga ng Tsina kung saan magsisilbing harang sa mga barbaro at nomads na mula sa labas ng Tsina. Ngunit gaano man kalakas, gaano man kalaki, gaano man kalawak  ang mga imperyo at dinastiya ay nagwawakas, ang mga matitikas na mga hari at emperor ay humihina at namamatay din.

Ang kamatayan marahil ay isa sa mga dahilan kung bakit naimbento ang mga relihiyon kung saan hindi nagkakaiba ang turo tungkol dito. Sinasabi na ang buhay sa mundo ay panandalian lamang. Ang walang hanggang buhay ay pagkatapos ng kamatayan na tinatawag na ‘sumakabilang buhay’. Marahil ay hindi matanggap ng tao na ang istorya ay nagtatapos sa kamatayan kaya kailangang mapaniwala ang sarili na may buhay pagkatapos ng kamatayan. Hindi rin nagkakaiba ang turo sa hatol sa mabubuti at masasama kung saan ang kani-kanilang Supreme Being ay may reward and punish system. Sa paniniwalang Kristiyano, langit, at impyerno ang destinasyon. Ang langit ay destinasyon ng mga mababait kung saan inilalarawan ito na katulad ng isang paraiso at lantay ng ginto ang paligid na may nagkakantahang mga angel. Impyerno naman ang bagsak ng mga pasaway kung saan ito ay dagat ng apoy at puno ng paghihirap. Ganun din ang Judaismo.  Ang katoliko kristiyano ay may idinagdag pang semi-impyerno o purgatoryo kung saan inilalagay ang may mga pending cases, kumbaga eto yung detention cell na tipong kailangang ipaglaban sa court of appeal upang maisalba sa dagat ng apoy. Ang mga taong buhay ang umaapila para sa mga ito upang mahango sa semi-impyerno na’to. Ganito ang paulit ulit na inuusal,  “…hanguin mo ang mga kaluluwa sa purgatoryo, lalung-lalo na ang nangangailangan ng iyong awa…”.  Sa paniniwalang Islam, kapag nabuhay ang isang muslim ng kalugod lugod kay Allah ay pupunta sa langit at reregaluhan ng pitumpu’t dalawang babaeng  virgin, (aba, langit nga!), at ang mga pasaway ay sa impyerno rin ang bagsak. Hindi uso ang paggunita sa mga yumao. Walang dalaw dalaw sa puntod dahil ‘anila, ang mga labi ay isa na lamang na ordinaryong lupa na tulad ng nakikita sa lansangan. Ang relihiyong Buddhism ay walang diyos. Si Buddha para sa kanila ay pinakanatatanging tao. Ayon sa kanila, si Buddha ay narating ang pinakamatayog na kaluwalhatian (nirvana) ng pagiging tao. Kaya ang aral at turo ni Buddha ang kanilang sinusunod upang sila ay makatamasa rin ng nirvana. Naniniwala sila sa reincarnation na kung saan ang pumanaw na tao ay nabubuhay muli sa kaanyuan ng ibang tao at anyong hayop naman sa mga taong namuhay na pasaway sa lupa. Ito ang reward and punish system after death na pinaniniwalaan nila. May klasipikasyon din ang reincarnation ayon sa antas ng kabaitan at kasamaan, ang may mataas na ‘kabaitan’ ay nag-rereincarnate sa isang mataas at kinikilalang tao sa lipunan habang ang masyadong ‘pasaway’ ay nagrereincarnate bilang isang kadiri at mababang uri ng hayop.

Karaniwan na rin sa kamalayan na kapag namatay ang isang tao, humihiwalay ang kanyang kaluluwa sa katawang lupa. Subalit ano nga ba ang kaluluwa?  Kung pagbabatayan ang mga napapanood sa mga pelikula, nakaguhit sa mga larawan, ito ay may transparent o semi-transparent na kaanyuan pero ‘glow in the dark’ na hawig din ng anyo ng katawan at karaniwan ay kung ano ang hitsura ng sila’y namatay. Sa mga horror movies, ang mga ‘kaluluwang ligaw’ o iyong hindi pa ‘umaakyat’ ay tinatawag na multo. Karaniwang nakabarong o babaeng sumusuka ng dugo o babaeng nakaputing kamison na nakalugay ang mahabang buhok sa bandang mukha o aninong nakikita sa sinag ng bintana o sa ilalim ng kama. Hindi pahuhuli ang mga Pinoy sa paniniwala tungkol sa kaluluwa at multo, kung saan halos ang bawat isa ay may kanya kanyang ‘multo’ story naganap sa kanilang buhay. Sa aspeto ng pilosopiya at ng mga makata, ang ‘kaluluwa’ ay ang pagkatao na kinapapalooban ng isip at dangal, as in, ‘puso’t kaluluwa’. ‘Ika ng mga lovers, “…ibibigay ko sa’yo ang aking puso’t kaluluwa…”

Ating tingnan ang mas sistematikong paliwanag sa kaluluwa,  ayon  sa dialectical materialism, ang kaluluwa ay ang consciousness ng tao, ang produkto ng utak, ito ay ang ‘diwa’ o ‘ulirat’ sa tagalog. Ang science ay hindi rin isinasaisang tabi ang pag-aaral tungkol sa ‘kaluluwa’ ng mga namayapa. In physics, the law of conservation of energy states that energy cannot created nor destroy. Ito ang aking pagbabasehan ng aking paliwanag dito. Maaring ang kaluluwang tinatawag ay yung transformed energy na nangyayari kapag namatay ang isang tao. Ang energy composition ng isang buhay na nilalang ay nagbi-breakdown sa iba’t ibang uri ng energy kapag namatay. For example, ang mga nabuhay na mga dinasaurs noon ay buhay pa rin hanggang ngayon sa ibang kaanyuang enerhiya. Ang fossils na kanilang iniwan ay pangunahing sangkap sa petrolyo, a form of energy. Maari rin naman na may iba pang consolidated atomic energy particles na gumagala sa atmosphere na may kani-kanilang pagkakakilanlan kung sino at anong uring nilalang, at ito marahil ang ‘kaluluwa’. Let’s say Jose Rizal, ang kanyang kaluluwa ay nasa atmosphere o nasa kalawakan lang ngayon, in the form of energy with certain patterns and identification. Makikilala siya ng isa rin kaluluwa na may patterns and identification din pero hindi na katulad ng pagkakakilanlan noong nabubuhay kung saan may pangalan at physical features. It’s something like in the digital world, where identities are determine in 1’s and 0’s, hexadecimals, etc. or maari rin, in the forms of wave and vibrations. Ang kaisipang ito ay maaring isang pseudoscience lamang, wala pa ring konkretong basehan at dala lang ng aking malikot na imahinasyon. Pero sa palagay ko, ito ay mas malapit sa katotohanan kaysa ibang paliwanag at paglalarawan dito. Kung ang teoryang ito ay totoo, kailangang makaimbento ng specialized modem or decoder upang makilala at magkaroon ng interaction sa isang kaluluwa. Pero sa ngayon, isang crystal ball or spirit of the glass lang ni Aling Tinay ay nagkakaigi na, pwede nang makachat ang kaluluwa ng namayapa, walang binatbat ang skype at yahoo messenger.

Ang basehan ng halaga ng buhay ng tao ay hindi kung gaano katagal nabuhay sa ibabaw ng daigdig kundi kung paano namuhay . Matagal ngang nabuhay pero wala namang nagawa, ito yung tinatawag na ‘basta na humihinga’. Mabuti pa ang namatay na mas bata pero nakagawa ng makabuluhang ambag sa sangkatauhan. Ang mga namuhay tulad nina Jesus Christ, Martin Luther Jr., Jose Rizal, Bob Marley, at John Lennon, sila ang mga halimbawa ng maagang namayapa na kahit lumipas ang mahabang panahon ay buhay pa rin sa kamalayan ng tao. 

Happy Halloween!