Utak-tingi

Ang tingi-tinging pag-iisip at paggawa ay isang katangiang Pinoy na nanalaytay sa ugat mula noon hanggang ngayon. Kaya naman ang kasaysayan ng Pilipinas ay payak din lamang kung ihahalintulad sa mga great nations and cities noon pa mang pasimula rin ang kanilang sibilisasyon. Hanggang ngayon ito pa rin ang kulturang umiiral sa mga Pinoy na marahil ay isa sa pangunahing dahilan kung bakit napakabagal ng pag-usad ng pag-unlad ng bansa. Ang konsepto ng ‘isang kahig, isang tuka’ na karaniwan pa ring masasalamin sa mga Pinoy sa pang-araw-araw na pamumuhay ay may malalim na pinagmulan noon pa mang namuhay ang mga sinaunang Pilipino. Ang pinagpaguran ngayon ay saktong pangkain lang mamaya, ang ginagawa ngayon ay siyang gagamitin din lamang mamaya. Kumbaga, walang excess product o walang konsepto ng mass production kase nga utak-tingi at maliit mag-isip ang Pinoy.

Ayon sa sanaysay na ‘The Heritage of Smallness’ ni National Artist Nick Juaquin,  maliit mag-isip ang Pinoy. Mahihinuha sa kasaysayan ang mga patunay na ang pag-iisip at paggawa ng mga Pinoy ay limitado lamang sa maliit ng aspeto. Kung magagawi tayo sa National Museum, ang mga nakadisplay lang doon ay pawang mga gawa sa simpleng material at payak na kaanyuan na ginawa ng taong namuhay noon sa Pilipinas. Banga, pulseras, kwentas, palayok na gawa sa luwad at iba pang malalambot na bagay. Hindi sila sumubok ng mga materials na nangangailangan ng komplekadong pag-iisip at kasanayan para hulmahin. ‘Ika nga e, they cede to the materials that resist, malayo sa ibang nasyon na may makikitang mga artifacts na may komplikadong desinyo at kagamitan kahit sa pasimula ng kanilang sibilisasyon tulad ng porselana, at curved and shaped metals, mga makasaysayang pinta at iskultura. Kung tutuusin, may kasanayan ang Pinoy sa gawaing maliliit, yung mga tipong kutkutin ngunit takot sumubok sa pangmalakihan. Ang rice terraces sa Ifugao na ipinagmamalaking ‘man-made wonder’ ay gawa rin lamang sa paunti-unting paghulma sa kabundukan na pinagdugtong-dugtong sa loob ng ilang henerasyon ngunit ito ay walang tinatawag na masterplan. Malayo sa pagkakagawa tulad ng mga istrakturang nasa ‘7 Wonders of the World’, na may komprehensibong plano at ginamitan ng komplekadong pag-iisip. Ang isa pa, ang pinoy ay napapako na lamang sa isang nakasanayang gawin, paulit-ulit, hindi nag-iimprove ang produkto o hindi naglelevel-up sa mas makabago at komplikadong gawain.

Hanggang ngayon, heto pa rin at namamayagpag ang kaliitan at kababawang mag-isip ng Pinoy. Halimbawa, karamihan sa mga magsasaka sa kanayunan ay kalabaw pa rin ang gamit sa pag-aararo habang ang ibang nasyon ay gumagamit na ng planting machines. Sa transportasyon, jeepney pa rin ang naghahari sa lansangan na ang disenyo ay mula pa noong world war II at naaangkop lamang ang pagkakagawa para sa paghahatid ng mga sundalo sa military operations hindi para gamitin ng publiko. Andyan pa rin ang tricycle, kuliglig, padyak at trolly sa riles na parang laruan lamang ng mga bata ay kasama pa rin sa itinuturing na PUV at nagiging sanhi pa rin sa nagsisikip ng makikipot na lansangan sa bansa. Ang mga bus na basura ng China at Japan ay gumugulong pa rin sa kamaynilaan kahit kakaragkarag na at madalas masiraan. Kaya naman ang resulta, napakabigat na trapiko na kung susumahin ay mas lalong maraming pagod at oras ang nasasayang, mas maraming enerhiya ang nawawala.   Kung ang ibang bansa ay nagtatayo na ng magnetic levitated train, ang DOTC ay hindi magawan ng paraan kung paano mapapatinong patakbuhin ang MRT at LRT. Kung ang ibang bansa ay iniisip na kung paano makakarating sa buwan o sa Mars, ang nasa isip pa ng mga Pinoy ay kung paano makakarating sa Japan, Canada, o US. Masipag ang mga Pinoy kaya nga lang kulang sa abilidad. Iba ang masipag sa maabilidad. Ang mga naglalako ng may sunong na aparador ay kilo-kilometrong naglalakad maghapon, maswerte na  kapag may nabenta at minsan ay hulugan pa, ang mga naglalako ng piso-pisong di-hawlang maya na maghapong binabantayan, ang maghahabing isang linggo ginagawa ang isang sweat-shirt ay ilang halimbawa na maraming naaaksayang oras at pagod para sa isang maliit na gawain o karampot na finished product .  ‘Ika nga much effort gets less, work more make less.  At kapag pinagsasabihang hindi sila gumawa ng produktibong gawain ay laging pamatay na sasabihin, ‘kaysa wala’ o ‘kaysa magnakaw’.  Ayos lamang para sa isang tindero ng tindahan kung bibilhan siya ng isang stick na sigarilyo, pisong suka at toyo, isang sachet na shampoo kahit sa oras ng pagsisyesta. Kung sa ibang nasyon ito gagawin siguradong mura ang aabutin ng bumibili dahil sa kanila ang pinakamaliit na transaksyon ay kada kahon, kada bundle, kada dosena, dahil para sa kanila, isang pag-aaksaya ng oras at pagod ang tingi-tinging negosasyon.

Maging sa political government, tingi rin ang konsepto ng Pinoy. Barangay ang pinakamaliit na yunit ng lipunan dahil kung ang munisipyo ang pangunahing yunit, iniisip na maaring hindi na kayang hawakan ang nasasakupan dahil ito’y lubhang ‘malawak’ para mapamunuan. Hindi pa riyan natatapos ang paghahati ng yunit ng pamunuan, sa isang barangay, may sub-unit pa rin, nariyan ang sitio, zone na may kanya-kanya ring nakatalagang sub-leader. Kapag lumalaki na ang populasyon ng isang bayan, ito ay nahahati na sa isa pang  bayan, at nanganganak ng isang pang bayan dahil nga ayaw ng malaking gawain, ayaw ng malaking isipin at ayaw ng malaking responsibilidad. ‘Ika nga, “we do not grow up, we split like amoeba”.  Sa kasaysayan, nagpasimula lamang ang istorya ng Pilipinas noong ikalabing-anim na siglo kung kailan dumating si Magellan sa Pilipinas. Ngunit kung tutuusin, bago pa man dumating ang mga Kastila may pamunuan nang umiiral sa mga isla kaya nga lamang ay pulu-pulutong o walang centralized government. Ang mga datu at raha noon ay tamad maggalugad, walang tribu ang namayagpag na sakupin ang iba pang tribu upang makalikha ng isang malaking sakop o magsanib ang mga tribu upang makalikha ng isang malaking teritoryo at mas lumakas na pwersa laban sa mga mananakop.

Dumako tayo sa mga pagawaing bayan, buhat noon, ano na ang nagawang malakihang imprastraktura na mapapansin ng mundo? Noong panahon ni Macoy, nakapagpatayo siya ng nuclear power plant sa Bataan, ngunit ni minsa’y hindi nagamit dahil sa takot sa radioactive emission at nagmistulang pagapangan na lang ng upo at kalabasa . Sa wari ko ba’y parang mga katutubong nakabili ng gas stove na hindi ginagamit dahil takot at baka sumabog. Sa Metro Manila, hindi umuubra ang makikipot na lansangan sa  mataas na volume ng mga sasakyan at ni walang nakakaisip at nagpaplanong magdagdag ng ilang layers ng skyway upang lumuwag ang trapiko. Ilang dekada na rin ang kinakalbaryo ng mga mamamayan tuwing tag-ulan? ‘Ika nga maihi lang ang kabayo, siguradong babaha na sa Metro Manila. Nasaan na kaya ang ipinagmamalaking flood control project ng MMDA noon na kapag bumaha raw, sa loob ng kalahating oras ay huhupa na. Ang hindi ko lang alam kung alin ang mawawala, yung tubig o yung lupa. Ito ay taun-taon nang suliranin na buhay at kabuhayan ang nakataya, bakit kaya hindi makapagsimula ang komprehensibong plano para sa flood control? Marahil nga siguro ay makitid at limitadong mag-isip ang mga pamunuan nito na iniluklok ng mga may makitid at limitadong pag-iisip din.

Sa panahon ng eleksyon, umiiral din ang pagiging utak-tingi. Hindi kayang arukin ng pag-iisip ng ordinaryong botante ang pag-aralan ang kakayahan ng isang kandidato  at halungkatin ang tunay na pagkatao nito.  Kontento na ang mga bobotante sa iniabot na pangmiryenda kapalit ng boto. Superhero ang dating ng pulitiko kapag may dalang relief goods na mas mahal pa ang pagkakaimprenta ng pagmumukha sa bag na lalagyan. Mas lalamang sa balota ang mga kandidatong kumakanta at sumasayaw sa pangangampanya,  ang mga kandidatong artista na bumibida sa pelikula, ang malalakas umepal sa mga kaganapan sa bansa dahil mas ginugusto ng tao ang mala-variety shows ang kanilang masasaksihan sa campaign rally hindi para pag aralan at kilatisin ang mga kandidato. Dito magagaling ang mga Pinoy, mas nahuhumaling ang Pilipino sa entertainment kaysa development. Okay lang walang makain basta may kasiyahan.

Ngunit ang masasabi ko, may mga pangmalakihang bagay na kilala ang Pinoy sa mundo, malaking populasyon at  ang mga pulitiko, malakihan kung mangurakot, that’s it!  Habang ang mga Pinoy ay hindi nagbabago ng kultura ng kaliitan, malabong makagawa ng malaking hakbang sa pag-unlad dahil ang utak-tingi ay kapatid ng UTAK-TANGA.

Bapor Tabo

Hindi maikakaila na magpasahanggang ngayon, patuloy pa rin ang pagdidiskrimina ng Pilipino sa uri ng trabaho at antas sa lipunan. Noong nakaraang araw, kumalat sa social media ang isang nakapaskil sa isang condo building (Icon residences). Isang Katherine Garrido ay naglabas ng memo sa building at Nakalagay doon ang pagbabawal sa mga maids, drivers and service crews na gumamit ng ‘regular’ na elevators at doon lamang sila dapat sasakay sa service elevator. Gusto kong mawari kung anong makataong katwiran ang maaring magbigay liwanag ang pangyayaring ito.  Ang service elevator ay ginagamit ng may malaking dala-dalahan o nakatrolley, ngunit sa pagkakaunawa ko sa pangyayari, may dala man o wala, ang mga service crews ay dapat iyon lang ang gagamitin. Bakit? mababaho ba ang mga services crews na’to, may nakakahawa bang sakit, mapanganib bang kasakay sila? Samakatuwid, ang building na’to ay nagdidiskrimina sa uri ng tao o uri ng trabaho ng tao. Maiihalintulad ito sa Bapor Tabo sa nobelang El Filibusterismo ni Jose Rizal kung saan ang barko ay nahahati sa dalawang seksyon, ang taas at ibaba. Sa ibabang parte naroon ang mga intsik, meztiso at mga indyo na noon ay mababang uri sa lipunan, samantalang ang itaas na bahagi naman ay naroon ang mga prayle at mga nakabihis-europeo na itinuturing na may kapangyarihan at elitista. Ang mga nasa ibaba ay hindi pwedeng makihalubilo sa mga nasa itaas. Sa nobela, tinutuligsa ni Rizal, ang mababang pagtingin sa mga indyo (mga Pilipino) ng mga nasa taas ng lipunan.

Ang bawat isa ay may kanya kanyang papel sa lipunan, may kanya kanyang trabahong ginagawa. Hindi gagana ang isa kung wala ang isa. Sa mga mauunlad na bansa, matataas ang respeto sa isa’t isa kahit anumang uri ng trabaho mayroon, propesyonal, basurero, negosyante, tagalinis. Ang mga amo ay hindi nagpapatawag ng sir o madam,  senior o seniora, mas ginugustong magtawagan sila sa first name dahil nga ang pagtrato ay hindi tumitingin sa kung anong uri ng trabaho.  Dahil unawa nila na hindi rin sila makakapagtrabaho kung wala ang mga taong tumutulong sa kanila. Ganito rin ba ang pagtrato ng mga 'matataas' na pinoy sa mga service workers? Hindi, nandoon pa rin sa sinaunang kaugalian, kung saan mayroong amo, at mayroong alipin. Sinasabi ngang humahakbang tayong pabalik, hindi pasulong kaya wala sa pag-unlad ang bansa.

Habang ang mundo ay lumalaban sa racial discrimination, religious discrimination, at work discrimination, heto’t tumatambad pa rin ang ugaling Pinoy na sumasalangsang sa aspeto ng humanidad. Feeling siguro ng mapagmataas na mga taong ito na sila lamang ang mga anak ng diyos. Kung tutuusin, pare-parehas  lamang na nagtatrabaho, kumakain, natutulog , humihinga at pare-parehas lamang na mababaho ang tae, pare-parehas lamang na nabubulok kaya walang dapat magmalaki at magmataas.

Sabi Mo

Sabi MO, ang gobyerno natin ay palpak.

Sabi MO, ang mga batas natin ay mistulang suhestyon at hindi regulasyon.

Sabi MO, ang lokal na pamahalaan natin ay hindi maganda ang pagkolekta ng basura at ang paglilinis ng mga lugar.

Sabi MO, hindi gumagana ang mga telepono, katatawanan ang kalagayan ng trapiko, at hindi nakakarating sa paroroonan ang mga sulat.

Sabi MO, parang nasadlak sa basura ang ating buong bansa.

Sabi MO, puro kurakot ang mga opisyal ng gobyerno.

Sabi Mo, sabi MO, sabi MO.

Eh ano'ng ginagawa mo tungkol dito?

Kumuha ka ng isang taong papunta sa Singapore .

Bigyan mo sya ng pangalan, yung sa IYO.

Bigyan MO sya ng mukha, yung sa IYO. Lumabas KA sa airport nang pinakamatino mong sarili na maipagmamalaki sa mundo..

Sa Singapore Hindi KA nagtatapon ng upos ng sigarilyo sa kalye. Ipinagmamalaki MO ang magaganda nilang underpass. Nagbabayad KA ng mga 60 pesos para makapagmaneho sa Orchard Road (parang EDSA) mula alas 5 hanggang alas 8 ng gabi. Bumalik KA sa parking lot para bayaran ang parking tiket MO kung napasobra ka ng oras sa shopping o sa pagkain sa isang restaurant.

Sa Singapore , wala KAng sinasabi, meron ba?

Hindi MO susubukang kumain sa lantad kapag Ramadan sa Dubai .

Hindi MO susubukang lumabas ng bahay ng hindi naka-abaya sa Riyadh.

Hindi MO susubukang lagyan ang isang empleyado ng kumpanya ng telepono sa London para mapunta sa ibang tao ang mga long distance na tawag mo.

Hindi MO susubukang lumampas ng 90 kilometers per hour sa Washington, at saka sasabihin sa pulis "Alam mo kung sino ako?"

Hindi MO magagawang magbigay na 'lagay' kapag kumukuha ng 'driver's license' sa Milan.

Bakit di MO subukang dumura o magtapon ng upos ng sigarilyo o balat ng kendi sa mga kalye sa Tokyo ?

Bakit hindi MO subukang bumili ng pekeng mga papeles sa Boston tulad ng ginagawa sa Recto?

Pinag-uusapan pa rin natin IKAW.

IKAW na gumagalang at sumusunod sa patakarang banyaga sa ibang bansa pero hindi makasunod sa sarili mong lugar.

IKAW na tapon ng tapon sa kalye pagtuntong mo pa lang sa lupa.

Kung IKAW ay nakikisalamuha at pumupuri ng systema sa bansang banyaga, bakit hindi KA maging ganyan sa Pilipinas?

Minsan sa isang panayam, ang dating Subic Administrator at dating senador na si Gordon ay may katwiran ng sinabi nyang "Ang mga aso ng mayayaman ay pinalalakad at pinadudumi ng may-ari sa kalye, tapos sila mismo ang pumupuna sa may katungkulan sa kapalpakan sa paglilinis ng mga kalye. Ano ang gusto nilang gawin ng mga may katungkulan? Magwalis tuwing makakaramdam ng hindi maganda sa tiyan ang kanilang alaga?" Sa America , bawat may-ari ng alaga ay dapat maglinis matapos ang pagdumi ng aso. Ganuon din sa Japan . Gagawin ba ng mga Pilipino yun dito? Tama sya.

Umaasa tayo sa pamahalaan na maglinis, ngunit hindi naman tayo titigil sa pagtatapon ng basura sa kung saan-saan, at ni hindi tayo pupulot ng anumang piraso ng papel para itapon sa basurahan.

Malaya tayong pumili ng gobyerno, nasa atin ang lahat na karapatan upang magluklok ng mangangasiwa rito. Ngunit, bakit umiiral ang katangahan at kabobohan sa oras ng eleksyon? Maliwanag pa sa sikat ng araw na mandarambong at tuso na mga kandidato, sila pa ang ibinoboto.

Pumupunta tayo sa botohan para pumili ng gobyerno at pagkatapos nuon ay tinatanggal na natin sa sarili ang responsibilidad. Uupo tayo sa isang tabi at naghihintay ng pagkalinga at umaasa na gagawin ng gobyerno ang lahat habang wala tayong iniaalay.

Pagdating sa mga panlipunang talakayin tulad nang hindi pagiging tapat sa kasal, sa mga dalagang ina, sa pagtatalik ng walang basbas ng kasal, at iba pa, maingay tayong nagpoprotesta ngunit patuloy naman nating ginagawa ang mga ito.

Sa sandaling tayo ay mangulila kapag nasa labas tayo ng bansa, naghahanap tayo ng aliw sa iba, kadalasan sa kapwa rin natin Pilipino, na hindi natin iniisip ang ating katungkulan na ating sinumpaan sa ating pamilya nuong narito pa tayo. Gayundin ang mga naiwan sa bansa, hindi na rin naiisip ang sakripisyong pumunta sa ibang bansa upang mapunan ang pangangailangan ng pamilya. Tapos sinisisi natin ang pamahalaan kapag nakikita natin ang karahasan sa kabataan, pagkagumon sa bawal na gamot, at iba pa, samantalang sinimulan natin ito sa hindi pagpansin sa pangangailangan ng ating mga anak ng tunay na pag-gabay at responsibilidad ng isang magulang.

Ang sabi natin, "Ang buong sistema ang kailangang magbago. Ano ang magagawa kung ako lang ang magpapabago sa aking pamilya?"

Eh sino ang magbabago ng sistema?

Ano ba ang mga sangkap ng sistema? Napakaginhawa sa atin na ang sistema ay binubuo ng ating mga kapitbahay, mga ibang tahanan, ibang syudad, ibang komunidad, at ang pamahalaan. Pero hindi kasama IKAW at AKO. Pagdating sa ating pagkakaroon ng positibong handog sa sistema, ikinakandado natin ang sarili, pati na ang ating pamilya sa loob ng isang ligtas na pugad at tumatanaw na lang tayo sa malayong mga lugar at bansa at naghihintay ng isang Mr. Clean na dumating at maghatid ng mga himala.

O lumilikas tayo. Parang mga tamad na duwag na hindi pinatatahimik ng ating mga takot, tumatakbo tayo sa Amerika upang makisalo sa kanilang luwalhati at purihin ang kanilang sistema. Pero pag naging masalimuot sa New York tatakbo tayo sa Japan o Hongkong. Pag nagkahirapan ang paghanap ng trabaho sa Hongkong at kalamidad sa Japan, sakay agad tayo sa susunod na eroplano patungong Gitnang Silangan. Pag may digmaan sa Gulf, inaasahan nating masagip at mapauwi ng sinasabi MOng bulok na Gobyernong Pilipino.

Lahat ay handang umabuso at gumahasa sa bansa. Walang nag-iisip na handugan ang sistema. Ang konsyensya natin ay nakasanla sa pera. Mga mahal kong kababayan, ang sulating ito ay matinding nakakakislot ng isipan, nangangailangan ng maraming pagmumuni-muni, at tumutusok din sa konsyensya. Medyo inuulit ko lang ayon sa ating salita ang mga salita ni John F.Kennedy sa kanyang kabansa upang maitugma sa ating mga Pilipino:

"Huwag nating itanong kung ano ang magagawa ng bansa para sa atin kundi ang itanong natin kung ano ang magagawa natin sa ating bansang Pilipinas at gawin ang nararapat upang ang Pilipinas ay maging tulad ng Amerika at ibang kanlurang bansa ngayon." 

Yolly

Isang bangungot ang dinanas ng Pilipinas noong nakaraan taon sa paghagupit ng bagyong Yolanda na  nagtala sa kasaysayan na isa sa pinakamalakas na bugso at bilis. Literal na binura sa mapa ang Tacloban City at iba pang karatig na bayan. Wika ni Mayor Duterte, wala ang presensya ng diyos ng panahong binabayo ng bagyo ang lugar dahil sa nakapanlulumong sinapit. Mahigit kumulang 7,000 ang naitalang nasawi,  at daang libo ang direktang apektado ng naturang bagyo.

Naging sentro ng attention ng mundo ang sinapit ng bansa. Umiere sa mga international media ang mga pangyayari sa kasagsagan at ng aftermath ng bagyo. At dito nasukat tunay na kahandaan ng bansa sa maliit man o sa malaking mga kalamidad. Nasukat din at nabatid ng mundo kung anong klaseng diskarte meron ang gobyerno sa pagproseso ng isang worst-case scenario. May kasabihan, ang tunay na ugali ay lumalabas kapag ‘under pressure’ sa sitwasyon. Sa pagkakataong iyon, lumabas ang tunay na ugali ng mga pulitiko sa Pilipinas. Umuusok ang bunbunan kapag nakakarinig na makupad at inutil sa pag-aksyon sa nagdaang kalamidad. Nakairingan ni DILG Sec. Mar Roxas ang CNN reporter na si Steven Andrews, pati si Anderson Cooper  dahil sa diumano’y ‘exaggerated news’ na paglalarawan nila sa aftermath ng bagyo. Ngunit sa mata ng international audience, nagpakita lamang sila ng kaistupiduhang ugaling ‘more reaction than action’.  Bakit kailangang pagtakpan ang tunay na sitwasyon sa lugar? Napabalitang sinibak sa pwesto ang hepe ng pulis sa naturang bayan dahil nagbanggit siya ng casualty figure na mahigit-kumulang na 10000, taliwas sa ipinahayag ni PNoy sa international media na mahigit-kumulang 2000 lamang ang namatay. Napulitika din daw ang Mayor ng naturang bayan na nagmistulang ‘paralitikong gulay’ dahil hindi sya kaalyado ng administrasyon kaya hindi ganoon ka-smooth ang communication ng local government sa national government tungkol sa dinanas ng lugar.

Si Sec. Panfilo Lacson, dating senador, at dating PNP chief, naatasang mangasiwa sa assessment and rehabilitation ng mga naapektuhan ni Yolanda. Bakit kaya siya pa ang itinalaga doon? Malay ng taong ito sa engineering works at infra projects. Nitong nakaraang buwan, inanunsyo ni PNoy nabuo na raw ang master plan para sa rehabilitasyon ng nasirang lugar. Juice mio! anong petsa na? plano pa lang ‘yan, wala pa iyong actual na ginagawa. Ang mga libo-libong apektado ay kasalukuyan pa ring nganga sa ayuda ng gobyerno. Kumusta na ang kulang-kulang 20 bilyong pisong donasyon galing sa iba't ibang bansa, napupunta ba sa rehabilitasyon ng lugar? May tamang pag-audit kaya ng paggastos nito?

Resilient na raw ang mga Pinoy sa bagyo pero ito na rin marahil ang dahilan kung bakit tuwing may ibinabalitang parating na isang malakas ng bagyo ay parelax-relax pa rin, pabingo bingo, pa-toma toma. Saka lang nagkukumahog maghanda at lumikas kapag mismong binabagyo na at tinatangay na ng hangin at baha ang mga kani-kanilang mga bahay. Ang tawag dito ay ‘utak-tingi’  o patingi-tinging pag-iisip sa bagay-bagay, isang karaniwang sisteng Pinoy, isang sa dahilan ng mabagal na pag-unlad ng bansa dahil sa napakapayak na pag-iisip.